In het vorige hoofdstuk heb je onderzocht wanneer bij jou de somberheid toeslaat. Welke gebeurtenissen of gedachten jouw somberheid triggeren, wat het erger maakt of wat jouw somberheid juist verlicht.
Dit gaan we nader onderzoeken, maar eerst zetten we in het kort op een rijtje waar somberheid vandaan komt.
Chemische onbalans?
De verklaringen voor somberheid of depressie variëren met de tijdgeest. Zo is het lang mode geweest om depressie te verklaren met het idee van ‘een chemische onbalans in de hersenen‘. Er is ongetwijfeld een correlatie tussen neerslachtigheid en de aanmaak van neurotransmitters, maar dat betekent nog niet dat deze de oorzaak zijn.
Bijvoorbeeld: Iemand met een ernstig jeugdtrauma die op latere leeftijd depressief wordt, zal inderdaad minder serotonine en dopamine aanmaken, maar dat betekent nog niet dat deze chemische onbalans de oorzaak is. De verminderde aanmaak van genoemde gelukshormonen is hoogstwaarschijnlijk een gevolg, namelijk van het trauma.
Dit heeft grote implicaties voor de therapeutische aanpak. Geloof je dat depressie een gevolg is van een chemische onbalans, dan kies je waarschijnlijk voor medicatie. Geloof je dat de impact van levensgebeurtenissen of life events belangrijk zijn, dan kies je wellicht voor een bredere aanpak. Bijvoorbeeld een combinatie van therapie en pillen. Of zelfs alleen therapie.
De praktijk heeft geleerd dat medicatie (antidepressiva) wel degelijk kan werken, maar de effectiviteit varieert enorm. Sommige mensen knappen op van een pil, vaak pas na vele andere pillen geprobeerd te hebben, anderen merken amper een verschil. Vaststaat dat gesprekstherapie ongeveer net zo goed werkt als pillen en dat de combinatie van de twee vaak nog net iets beter werkt.
Wij kiezen dus niet voor het ene aanpak of de andere, maar gaan ervan uit dat beide hun nut hebben.
Oorzaken
Het verklaren van somberheid of depressie kan van vele factoren afhangen. Hieronder noemen we er enkele.
Biologische factoren
- Genetica: Een familiegeschiedenis van depressie of andere stemmingsstoornissen kan de kans op somberheid vergroten.
- Neurotransmitters: Een onbalans in de hersenchemicaliën, zoals serotonine en dopamine, kan bijdragen aan gevoelens van somberheid.
- Hormonen: Veranderingen in hormonale niveaus, zoals tijdens de menopauze, zwangerschap of bij schildklierproblemen, kunnen ook somberheid veroorzaken.
Psychologische Factoren
- Persoonlijkheid: Mensen met bepaalde persoonlijkheidskenmerken, zoals perfectionisme of een negatief zelfbeeld, kunnen vatbaarder zijn voor somberheid.
- Levensgebeurtenissen: Verlies van een dierbare, echtscheiding, werkgerelateerde stress of financiële problemen kunnen leiden tot somberheid.
- Trauma: Traumatische ervaringen, zoals misbruik of ernstige ongevallen, kunnen langdurige emotionele littekens achterlaten en bijdragen aan somberheid.
Casestudy: Het verhaal van Annelies, 42
Annelies groeide op in een gebroken gezin waar liefde en bevestiging ontbraken. Haar moeder noemde haar vaak een mislukkeling en mishandelde haar emotioneel. Kwetsende uitspraken zoals “Je bent nergens goed voor” en “Jij zult nooit iets bereiken” waren aan de orde van de dag. Deze destructieve boodschappen verankerden zich diep in Annelies’ zelfbeeld, waardoor ze een zeer lage dunk van zichzelf had.
Op volwassen leeftijd begon Annelies’ opvoeding zich te wreken. Ze raakte in een depressie, gekenmerkt door gevoelens van waardeloosheid en zelfhaat. Haar innerlijke criticus, gevormd door de woorden van haar moeder, fluisterde constant dat ze een mislukkeling was. Ze durfde zich amper te manifesteren in gezelschappen omdat ‘wat zij dacht toch niet interessant was’. Haar relaties liepen uit op teleurstellingen omdat ze steevast mannen trof die haar mishandelden. Het kostte haar dan grote moeite om zich uit zo’n relatie los te maken, mede omdat ze er diep in zichzelf van overtuigd was dat ze niet beter verdiende. Op aanraden van haar huisarts besloot ze antidepressiva te nemen, maar die leken haar klachten alleen maar te verergeren.
Door een tip van een vriend kwam ze terecht bij een psycholoog die werkte met compassiegerichte therapie. In het begin was het bijna onmogelijk voor haar om de harde, zelfkritische stemmen in haar hoofd te verzachten. Maar met geduld en doorzettingsvermogen leerde ze om zichzelf met meer vriendelijkheid en begrip te benaderen. Ze begon te erkennen dat de negatieve boodschappen die ze had meegekregen niets te maken hadden met wie ze werkelijk was.
Langzaam maar zeker brak Annelies door de muren van zelfkritiek en zelfhaat heen. Door therapeutische oefeningen zoals zelfcompassie-meditaties en het uitdagen van negatieve gedachten, hervond ze zichzelf. Ze ervoer steeds vaker kleine momenten van vreugde en hoop. Dankzij therapie vond Annelies niet alleen verlichting van haar depressie, maar ook een nieuwe weg naar zelfacceptatie.
Omgevingsfactoren
- Sociale isolatie: Een gebrek aan sociale verbinding, al dan niet zelf verkozen, en gevoelens van eenzaamheid kunnen somberheid veroorzaken of verergeren.
- Levensstijl: Ongezonde gewoonten, zoals een slecht dieet, gebrek aan lichaamsbeweging of overmatig alcoholgebruik, kunnen bijdragen aan een sombere stemming. Andersom geldt dat somberheid ongezonde gewoonten kan versterken.
- Omgevingsstressoren: Chronische blootstelling aan stressvolle omstandigheden, zoals armoede of een onveilige woonomgeving, kan ook somberheid veroorzaken.
Gedachten
- Negatieve denkpatronen: Het hebben van negatieve gedachten over jezelf, de wereld en de toekomst kan somberheid in stand houden of verergeren.
- Ruminatie: Voortdurend piekeren over negatieve gebeurtenissen of gevoelens kan bijdragen aan een sombere stemming. Ook hier is sprake van een wisselwerking: somberheid kan ruminatie versterken.
Casestudy: Het verhaal van Henk, 26
Henk, 26 jaar oud, had altijd al last van negatieve gedachten die hem constant plaagden. Deze voortdurende stroom van pessimistische en kritische gedachten zorgde ervoor dat hij zich steeds somberder voelde. De innerlijke stemmen vertelden hem voortdurend dat hij niet goed genoeg was, dat hij faalde in alles wat hij ondernam, en dat hij nooit een partner zou vinden. Deze negatieve gedachten begonnen zijn dagelijks leven ernstig te beïnvloeden.
Hij had steeds meer moeite om van dingen te genieten. Hij besteedde minder tijd aan zijn hobby’s, vermeed sociale situaties en raakte in een negatieve spiraal van piekeren en zelfkritiek. Vrienden en familie maakten zich zorgen, maar Henk kon zijn gedachten niet uitzetten.
Op aanraden van een collega besloot Henk iets nieuws te proberen: mindfulness-meditatie. In het begin vond hij het moeilijk om stil te zitten en zijn gedachten los te laten. Hij voelde zich overweldigd door de negatieve stemmen in zijn hoofd. Maar naarmate hij regelmatiger mediteerde, merkte hij dat hij steeds beter in staat was om afstand te nemen van zijn gedachten. Hij leerde om zijn gedachten te observeren zonder erin meegezogen te worden.
Mindfulness-meditatie gaf Henk de ruimte om zijn gedachten te zien voor wat ze waren: hersenspinsels en niet de waarheid. Hij begon te begrijpen dat hij de keuze had om zich anders te verhouden tot zijn gedachten. Door deze nieuwe benadering begon Henk zich geleidelijk minder somber te voelen. Hij ontwikkelde een nieuwe, mildere houding tegenover zichzelf en zijn innerlijke criticus verloor aan kracht.
Dankzij de mindfulness-meditatie vond Henk niet alleen verlichting van zijn voortdurende negatieve gedachten, maar ook een nieuwe manier om met zichzelf om te gaan. Hij ervoer steeds vaker momenten van rust en tevredenheid. Mindfulness leerde hem om in het moment te leven en zijn gedachten los te laten, wat uiteindelijk leidde tot een groter gevoel van welzijn.
Samenstel van factoren
Soms is er een heel specifieke oorzaak aan te wijzen voor iemands somberheid of depressie, maar vaak is het een samenstel van factoren. Om grip te krijgen op je somberheid of depressie is het verstandig om naar meerdere factoren tegelijk te kijken.
Zo heeft het bijvoorbeeld weinig zin om antidepressiva te slikken als je niet tegelijkertijd ook iets doet aan je alcoholgebruik of als je niet ook investeert in beweging en slaap.
In het volgende hoofdstuk kijken we welke factoren er in jouw leven spelen en waar we daarin kunnen veranderen. De belangrijkste hierbij zijn:
- hoe actief je bent
- de invloed van je gedachten
- je sociale interacties
- je leefgewoonten.
Deze zullen we stuk voor stuk behandelen.
Tot slot willen we nog even benadrukken dat we nooit alle somberheid kunnen wegkrijgen. Af en toe somber zijn hoort ook bij het leven.
Zelfs een gelukkig leven kan niet zonder een beetje duisternis, en het woord ‘geluk’ zou zijn betekenis verliezen als het niet in balans was met verdriet.” – Carl Jung
Reflectie
Neem even de tijd om te reflecteren op de hierboven beschreven oorzaken van somberheid.
